Sygn. akt II Ka 91/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 sierpnia 2011 r.
Sąd Okręgowy w Przemyślu II Wydział Karny w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Dariusz Lotycz
Sędziowie: SSO Andrzej Sierpiński
SSO Dariusz Jurjewicz (spr.)
Protokolant: Ewelina Kamińska
przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Przemyślu Elżbiety Więcław
po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2011 r. sprawy:
J... J... oskarżonego o przestępstwo z art. 262 § 1 kk
S...J... oskarżonego o przestępstwo z art. 262 § 1 kk,
art. 242 § 3 kk, art. 289 § 2 kk i art. 244 kk i art. 178a § 1 kk w zw.
z art. 11 § 2 kk
na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego S...J...
i obrońcę oskarżonego J...J... od wyroku Sądu Rejonowego w ...
z dnia 7 grudnia 2010 r., sygn. akt II K ...
I. U c h y l a pkt I, X i XI zaskarżonego wyroku w stosunku do oskarżonego J...J... i w tym zakresie
p r z e k a z u j e sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w ...,
II. w pozostałym zakresie u t r z y m u j e zaskarżony wyrok w mocy,
III. z w a l n i a oskarżonego S...J... od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, o b c i ą ż a j ą c nimi Skarb Państwa.
Sygn. akt II Ka 91/11
U Z A S A D N I E N I E
wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu
z dnia 30 sierpnia 2011 r.
Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie sygn. akt
II K ... Sąd Rejonowy w ...:
I. uznał oskarżonych S...J.., J... J... i D... F... za winnych tego, że w nocy z 23 na 24 czerwca 2010 r. w ...
woj. lubelskiego i ... - ... woj. podkarpackiego, działając wspólnie i w porozumieniu znieważyli zwłoki M... J... H... w ten sposób, że wyjęli je z trumny znajdującej się w grobie na cmentarzu
w ..., oddzielili głowę od tułowia, którą to głowę pozostawili w grobie, a następnie zabrali tułów zwłok, który włożyli do bagażnika samochodu osobowego marki Renault Laguna o nr rej. ...i przewieźli na posesję nr ...w ... - ..., który to samochód wraz ze zwłokami podpalili,
w wyniku, czego zwłoki uległy spaleniu wraz z samochodem, to jest popełnienia przestępstwa z art. 262 §1 kk i za to na podstawie art. 262§1 kk skazał S...J... i J... J... na kary po 2 lata pozbawienia wolności, z zaliczeniem temu ostatniemu na poczet tej kary okresu zatrzymania i tymczasowego aresztowania w sprawie od dnia 29.06.2010 r. do dnia 8.10.2010 r., zaś D...F... na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres próby lat 4 i oddanie go w okresie próby pod dozór kuratora sądowego go na karę2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 42§2 kk orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres lat 5,
II. uznał oskarżonego S...J... za winnego tego, że w dniu
13 marca 2010 r. w ... woj. podkarpackiego, korzystając z przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności orzeczonej postanowieniem Sądu Okręgowego w ... sygn. akt IV Kow ... z dnia 12.11.2009 r., wbrew nałożonemu obowiązkowi i bez podania uzasadnionej przyczyny nie powrócił w wyznaczonym terminie, jaki i w ciągu następnych 3 dni do Zakładu Karnego w ... w celu dalszego odbywania kary pozbawienia wolności, to jest popełnienia przestępstwa z art. 242 §3 kk i za to na podstawie art. 242§3 kk skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,
III. uznał oskarżonego S...J... za winnego tego, że w dniu 22 stycznia 2010 r. w ... woj. podkarpackiego zabrał w celu krótkotrwałego użycia, bez zgody i wiedzy właściciela, powierzony mu do naprawy przez M...G..., samochód osobowy marki Audi 80 nr rej. ..., który następnie porzucił po wjechaniu do przydrożnego rowu przy trasie relacji ...- ... w stanie uszkodzonym na kwotę 1.000 zł na szkodę właściciela pojazdu M...G..., to jest popełnienia przestępstwa z art. 289 §2 kk i za to na podstawie art. 289 § 2 kk skazał go na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, orzekając jednocześnie o obowiązku naprawienia przez oskarżonego szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu
w kwocie 1.000 zł,
IV. uznał oskarżonego S...J... za winnego tego, że w dniu 22 stycznia na odcinku relacji ... - ... powiatu biłgorajskiego nie zastosował się do orzeczonego wobec niego przez Sąd Rejonowy w ..., wyrokiem z dnia 9.05.2005 r. sygn. akt VI K ... zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 5 lat, obowiązującego w okresie od 18.08.2005 r. do 18.08.2010 r., w ten sposób, że kierował pod drodze publicznej samochodem osobowym marki Audi 80 nr rej. ... w stanie nietrzeźwości (1,16 mg/l w wydychanym powietrzu), to jest popełnienia przestępstwa z art. 244kk i art. 178a§1 kk w zw. z art. 11§2 kk i za to na podstawie art. 244§kk w zw. z art. 11§3 kk skazał go na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności i orzekł wobec niego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 5 lat.
Ponadto na zasadzie art. 85kk i art. 86§1 kk Sąd orzekł wobec oskarżonego S... J... karę łączną 3 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Na zasadzie 627 kpk i art. 2 ust.1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia
23.06.1973 r. o opłatach w sprawach karnych Sąd obciążył oskarżonych S...J..., J... J... i D... F... kosztami sądowymi.
Powyższy wyrok w całości zaskarżył apelacją na korzyść oskarżonego J...J... jego obrońca zarzucając:
1. obrazę przepisów postępowania karnego - art. 79§1 pkt 3 kpk, polegającą na prowadzeniu postępowania sądowego, pomimo, że J...J... nie miał ustanowionego obrońcy, gdzie jego udział był obowiązkowy albowiem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci dokumentacji medycznej dotyczącej zdrowia psychicznego tego oskarżonego oraz jego zachowanie podczas przesłuchania w toku postępowania przygotowawczego jednoznacznie wskazują, iż zachodzi uzasadniona wątpliwość, co od jego poczytalności, co skutkuje wystąpieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439§1 pkt 10 kpk,
2. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia - art. 202 kpk w zw. z art. 167 kpk, poprzez nie podjęcie przez Sąd inicjatywy dowodowej i nie dopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychiatrów celem ustalenia, czy oskarżony J...J... był poczytalny w dacie zarzucanego mu czynu oraz jaki jest jego aktualny stan zdrowia psychicznego, a nadto czy może brać udział w postępowaniu w sytuacji, gdy istniały wątpliwości w tym zakresie wynikające ze znajdującej się w aktach dokumentacji lekarskiej i zachowania oskarżonego podczas przesłuchania,
3. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia - art. 410 kpk i art. 424§1 kpk, poprzez sumaryczne wyliczenie
w uzasadnieniu zgromadzonych w sprawie dowodów nieosobowych bez dokonania ich analizy oraz pominięcie w uzasadnieniu wskazania
i omówienia wzajemnych korelacji, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi dowodami, co uniemożliwia dokonanie merytorycznej kontroli orzeczenia,
4. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia - art. 424§1 pkt 2 kpk, poprzez pominięcie w uzasadnieniu wyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego orzeczenia, co uniemożliwia dokonanie kontroli rozumowania Sądu I instancji
W konsekwencji, opierając się na powyższych zarzutach, obrońca oskarżonego wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w ....
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w ... z dnia 7 grudnia 2010 r. wniósł również na swoją korzyść oskarżony S...J....
Z treści tego odwołania wynika, że oskarżony zarzucił:
1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia - art. 6 kpk i art. 78§1 kpk, poprzez nie wyznaczenie mu obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy z uwagi na brak jakiegokolwiek majątku ruchomego i nieruchomego, nie stać go było na opłacenie obrońcy z wyboru, i tym samym pozbawienie go prawa do obrony,
2. niewspółmierność kary łącznej i orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, niesłuszne zasądzenie kosztów sądowych i nie zaliczenie na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okresu tymczasowego aresztowania w sprawie.
Mając na uwadze powyższe oskarżony S...J... wniósł
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie kary łącznej na zasadzie pełnej absorpcji, umorzenie kosztów sądowych, skrócenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych i zaliczenie na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okresu tymczasowego aresztowania w sprawie.
Sąd Okręgowy zważył, co następujące:
Apelacja obrońcy oskarżonego J...J... zasługuje na uwzględnienie, o ile wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd I instancji rzeczywiście, poprzez naruszenie art. 79§1 pkt 3 kpk, dopuścił się bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439§1 pkt 10 kpk. Przy takim zaś uchybieniu orzeczenie podlega uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu na treść zaskarżonego wyroku.
Uchybienie to polega na tym, że w postępowaniu sądowym oskarżony J...J... nie miał obrońcy w wypadku określonym
w art. 79§1 pkt 3 kpk. Zgodnie, bowiem z treścią art. 79§1 pkt 3 kpk
w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość, co do jego poczytalności. „Do naruszenia przepisu art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. dochodzi w razie nie wyznaczenia oskarżonemu obrońcy zarówno wtedy, gdy organ procesowy powziął wątpliwość, co do poczytalności oskarżonego, manifestując to zasięgnięciem opinii biegłych psychiatrów, jak i wówczas, gdy dowód z takiej opinii, choć nie został, to powinien być dopuszczony" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8.01.2010 r. III KK ..., LEX nr 560588). Identyczne stanowisko zawarł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28.02.2008 r. V KK ..., LEX nr 357449: „Istnienie wątpliwości, co do poczytalności, to nie tylko sytuacja, gdy organ prowadzący postępowanie powziął takie wątpliwości - co wynikać może
z dopuszczenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów, czy wyznaczenia obrońcy z urzędu - ale pomimo tego dalej prowadził postępowanie w formie dochodzenia, ale także i taka sytuacja, gdy tenże organ powinien takie wątpliwości powziąć w oparciu o istniejące materiały zgromadzone w toku dotychczasowego postępowania". Tę utrwaloną linię orzeczniczą Sąd Okręgowy w Przemyślu w pełni aprobuje.
Należy zauważyć, że już w trakcie pierwszego przesłuchania
w postępowaniu przygotowawczym z dnia 30.06.2010 r. (k. 314-315) oskarżony J...J... oświadczył, że leczy się psychiatrycznie. W toku kolejnego przesłuchania z dnia 30.06.2010 r. sprecyzował nawet, że leczy się w Poradni Psychiatrycznej w ... i Klinice Psychiatrycznej w ...
(k. 319). Okoliczności te zostały potwierdzone poprzez dołączenie do akt sprawy historii choroby J...J... w Poradni Zdrowia Psychicznego
w ... (k. 723-730, 779-782). Z treści powyższej dokumentacji wynika, że oskarżony ten był stałym pacjentem tej poradni w latach 2006-2008. Nie wiadomo, czy dokumentacja ta jest kompletna, gdyż nie uzyskano historii choroby z Kliniki Psychiatrii w ..., która mieści się przy ul. .... Na pewno jednak już te informacje, w połączeniu ze specyficznym zachowaniem oskarżonego J...J... w czasie przesłuchania z dnia 30.06.2010 r., kiedy to odbierano od niego dane osobowe, powodowały, że najpierw Prokurator, a następnie Sąd I instancji powinien powziąć uzasadnione wątpliwości, co do poczytalności J...J....
W wyniku braku odpowiedniej reakcji Sądu I instancji na pojawiające się uzasadnione wątpliwości, co do poczytalności oskarżonego J...J... doszło nie tylko do poważnego zaniedbania w postaci nie przydzielenia mu obrońcy z urzędu, gdyż nie miał on na tym etapie postępowania obrońcy z wyboru, co skutkowało wystąpieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej, lecz także do niedopuszczenia, w trybie art. 202§1 kpk, dowodu z opinii o stanie jego zdrowia psychicznego. W tym zakresie rację ma też obrońca J...J..., że inicjatywa dowodowa, wobec braku wniosków stron, należała w tym przypadku, zgodnie z art. 167 kpk, do Sądu I instancji. Poczytalność oskarżonego jest przecież kwestią podstawową, gdyż jest jednym z warunków odpowiedzialności karnej.
Pozostałe uchybienia podniesione w apelacji obrońcy oskarżonego J...J... co prawda wystąpiły, lecz nie były one już takiej wagi, co powyższe. Na obecnym etapie postępowania bezprzedmiotowe zaś byłyby rozważania, czy uchybienia te mogły mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, skoro na skutek wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej orzeczenie i tak wobec oskarżonego J...J... podlega uchyleniu.
Natomiast apelacja oskarżonego S...J... nie zasługuje na uwzględnienie.
Przede wszystkim, aby móc rozważać, czy doszło do naruszenia
art. 78§1 kpk, a w konsekwencji, z powodu nie wyznaczenia obrońcy
z urzędu, do naruszenia art. 6 kpk, należy najpierw ustalić, czy został przez oskarżonego S...J... złożony skuteczny wniosek
o przydzielenie mu obrońcy z urzędu. Analiza akt przedmiotowego postępowania wskazuje jednak, że S...J... takiego żądania nie złożył ani na piśmie, ani ustnie do protokołu. W sytuacji, więc, gdy w trybie art. 78§1 kpk obrońca z urzędu może być przez sąd ustanowiony jedynie na wniosek oskarżonego, przy czym musi to być wniosek uzasadniony, a więc wykazujący w sposób należyty, że oskarżony nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, a wniosek taki nie został złożony, to brak jest jakichkolwiek podstaw do zarzucania obrazy tego przepisu. W konsekwencji nie mogło też w ten sposób dojść do naruszenia art. 6 kpk. Zwłaszcza, że prawo do obrony może być realizowane przez oskarżonego bez korzystania pomocy z obrońcy, a wybór rodzaju i sposobu obrony należy do oskarżonego. Skoro S...J... nie wyartykułował skutecznego żądania przydzielenia mu obrońcy z urzędu, a nie ustanowił obrońcy z wyboru należy przyjąć, że chciał się bronić sam.
Zupełnie bezpodstawny jest również zarzut niewspółmierności kary łącznej i orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Z treści art. 438 pkt 4 kpk wynika bowiem, że tego rodzaju zarzut można skutecznie postawić jedynie
w sytuacji, gdy wykaże się rażącą niewspółmierność kary. „Nie każda różnica w ocenie wymiaru kary może uzasadniać zarzut rażącej niewspółmierności kary w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k., ale tylko taka, która jest natury zasadniczej, to znaczy jest niewspółmierna w stopniu nie dającym się zaakceptować. Niewspółmierność rażąca to znaczna, "bijąca w oczy" różnica między karą wymierzoną, a karą sprawiedliwą, zasłużoną" (wyrok Sądu Apelacyjnego we ... z dnia 30.05.2003 r. II AKa ... OSA 2003/11/113). W przypadku zaś wymierzonej oskarżonemu S...J... kary łącznej i orzeczonego wobec niego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych nie można mówić nawet o niewspółmierności, a co dopiero o rażącej niewspółmierności. Należy pamiętać, że zgodnie z treścią art. 86§1 kk wymierzone oskarżonemu kary jednostkowe pozbawienia wolności umożliwiały Sądowi I instancji orzeczenie w tym zakresie kary łącznej
w przedziale od 2 do 4 lat pozbawienia wolności. Co więcej zgodnie
z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w ... z dnia 20.09.2001 r. II Aka ..., Prok. i Pr. 2002 r., z.4, poz. 26 „ popełnienie więcej niż dwóch przestępstw jest istotnym czynnikiem prognostycznym, przemawiającym za orzekaniem kary łącznej surowszej od wynikającej z dyrektywy absorpcji". Należy zaś pamiętać, że oskarżony S...J... w krótkim okresie czasu dopuścił się 4 przestępstw, a realizacji kolejnych, w postaci planowanych wyłudzeń odszkodowań z polis na życie, przeszkodziło jego zatrzymanie.
Co więcej dwóch z tych przestępstw dopuścił się w czasie przerwy
w odbywaniu kary pozbawienia wolności, a kolejne już w warunkach nie powrotu z tej przerwy. Powyższe, w połączeniu z jego uprzednią wielokrotną już karalnością, wskazuje na to, że prognoza kryminologiczna dotycząca S...J... jest negatywna i konieczna jest jego długotrwała resocjalizacja w warunkach izolacji więziennej.
Co zaś się tyczy długości orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 43§1 pkt 1 kk zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się od roku do 10 lat. Skoro zaś poprzednio orzeczony wobec oskarżonego S...J... zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 5 lat okazał się nieskuteczny orzeczenie kolejnego na tym samym poziomie nie może być w żaden sposób uznane za niewspółmierne do winy i stopnia społecznej szkodliwości przypisanego oskarżonemu czynu. Należy pamiętać, że realna dolegliwość związana z tym zakazem może dotknąć oskarżonego dopiero po opuszczeniu zakładu karnego, a biorąc pod uwagę to, że nie zakończył on jeszcze odbywania poprzedniej kary, będzie ona realnie i tak niewielka.
Wprawdzie oskarżony S...J... był tymczasowo aresztowany w tej sprawie, lecz faktycznie areszt ten nie był wykonywany, gdyż po jego osadzeniu w zakładzie karnym wprowadzono mu do wykonania karę pozbawienia wolności z poprzedniego wyroku. W sytuacji, gdy okres tymczasowego aresztowania nałożył się z okresem odbywania kary pozbawienia wolności w innej sprawie nie może być zaliczony na poczet kolejnej kary, gdyż w tym samym czasie nie można odbywać równocześnie dwóch kar pozbawienia wolności.
Zasadą procesu karnego jest, zgodnie z art. 627 kpk, obciążanie skazanego kosztami sądowymi. Przewidziane zaś w art. 624§1 kpk odstępstwo od tej zasady może nastąpić jedynie wyjątkowo. Należy zauważyć, że oskarżony S...J... jest osobą młodą, a przy tym posiadającą warsztat samochodowy. Jego możliwości zarobkowe uprawniały, więc Sąd I instancji do obciążenia go kosztami sądowymi. Wnioskowane zaś przez oskarżonego umorzenie kosztów sądowym może ewentualnie nastąpić na etapie postępowania wykonawczego, o ile w wyniku odbywania kary pozbawienia wolności sytuacja materialna oskarżonego ulegnie pogorszeniu.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd I instancji usunie wskazane wyżej nieprawidłowości. Przede wszystkim, więc dopuści dowód z opinii dwóch biegłych psychiatrów, a w razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, także biegłego psychologa, w celu ustalenia stanu zdrowia psychicznego J...J... w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu i możliwości jego występowania w postępowaniu sądowym. W razie konieczności Sąd I instancji uzupełni w tym zakresie materiał dowodowy poprzez dołączenie dokumentacji lekarskiej oskarżonego z leczenia w Klinice Psychiatrii
w . Oczywiście, jeśli oskarżony nie będzie posiadał w postępowaniu sądowym obrońcy z wyboru zajdzie konieczność ustanowienia mu obrońcy
z urzędu. W przypadku gdy po przeprowadzeniu opinii sądowo-psychiatrycznej okaże się, że poczytalność J...J... nie budzi wątpliwości Sąd I instancji będzie mógł skorzystać z instytucji przewidzianej w art. 442§2 kpk. Następnie Sąd I instancji dokona wnikliwej analizy zebranego materiału dowodowego z uwzględnieniem art. 7 kpk, poczyni na tej podstawie prawidłowe ustalenia faktyczne i podejmie stosowne rozstrzygnięcie. W tej mierze Sąd I instancji będzie miał na względzie
w szczególności art. 410 kpk, a w przypadku konieczności sporządzenia uzasadnienia wyroku art. 424§1 kpk, gdyż obecne uzasadnienie zawiera uchybienia wskazane przez obrońcę oskarżonego. Należy też pamiętać
o wynikającym z art. 443 kpk zakazie dokonywania zmiany ustaleń faktycznych na niekorzyść oskarżonego, gdyż jak wyżej podniesiono apelacja została wniesiona jedynie na jego korzyść i wynikającej stąd konsekwencji. Dokonując rozstrzygnięcia o karze Sąd I instancji będzie miał na uwadze treść art. 53§1 i §2 kk oraz art. 58§1 kk.
Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji wyroku. Orzeczenie znajduje swoją podstawę w art. 437§ 1 i §2 kpk i art. 456 kpk.
